Yapay zeka devrimini başlatan AlexNet, artık herkesin erişiminde

Günümüzde yapay zeka hayatımızın her alanına nüfuz etmiş durumda. Artık yapay zeka hakkında bir haber duymadan bir günü tamamlamak çok zor. Firmalar tarafında ise bu teknoloji, yüzlerce milyar dolarlık yatırımlar yapmayı haklı çıkaracak kadar önemli ve büyük. Peki bu noktaya nasıl geldik? Elbette 2012 yılında geliştirilen ve derin öğrenme çağını başlatan bir sinir ağı olan AlexNet sayesinde. Şimdi, bu tarihi dönüm noktasını temsil eden AlexNet’in orijinal kaynak kodu, yıllar süren müzakerelerin ardından nihayet kamuya açık hale geldi.

Bu önemli gelişme, Bilgisayar Tarihi Müzesi (Computer History Museum) ve Google arasındaki iş birliği sayesinde gerçekleşti. Alex Krizhevsky tarafından yazılan ve ilk olarak 2012 yılında tanıtılan bu devrim niteliğindeki kod, artık GitHub üzerinden erişime açık durumda.

ChatGPT’den önce o vardı

AlexNet, bilgisayarların görüntü tanıma ve sınıflandırma yeteneğini radikal biçimde geliştiren bir sinir ağı olarak tarihe geçmiş durumda. Aslında sinir ağları fikri ve geri yayılım (backpropagation) algoritması gibi temel teoriler on yıllardır biliniyordu. Ancak iki kritik unsur eksikti: Bu sinir ağlarını eğitmek için devasa miktarda işlenebilir veri ve karmaşık hesaplamaları hızlı ve verimli şekilde gerçekleştirecek donanım. Stanford’un ImageNet projesi ve Nvidia’nın CUDA GPU programlaması gibi girişimler nihayet bu önemli unsurları karşıladı.

Öte yandan Alex Krizhevsky, yapay zekanın öncü isimleri Nobel Ödüllü AI bilimcisi Geoffrey Hinton ve daha sonra OpenAI’ı kuran Ilya Sutskever ile birlikte çalışarak AlexNet’i geliştirdi. 2012’de yapılan ImageNet yarışmasında AlexNet, diğer yöntemlere kıyasla açık ara farkla birinci oldu. Bu başarı, derin öğrenmenin potansiyelini kanıtladı ve yapay zeka araştırmalarında yeni bir dönemin kapısını araladı. AlexNet, o döneme kadar görülmemiş derinlikte (8 katman) bir evrişimli sinir ağıydı (Convolutional Neural Network-CNN) ve sadece iki adet GTX 580 ile eğitilmişti.

CNN’ler o zamana kadar el yazısıyla yazılmış rakamları tanıma gibi görevleri yerine getirmede ümit verici başlangıçlar göstermişti, ancak o r hiçbir sektörde dönüşüme yol açmamıştı. Ancak AlexNet’in arkasındakiler CNN’ler de dahil olmak üzere sinir ağlarının tasarımını geliştirdiler ve Nvidia GPU çipleri üzerinde yaptıkları küçük deneylerle yapay nöron katmanlarının sayısının artırılmasının teorik olarak daha iyi sonuçlara yol açacağını buldular. Sutskever, yeterli beygir gücü ve eğitim verisi sağlandığında teorik çalışmanın çok daha büyük bir sinir ağına ölçeklendirilebileceğini düşünüyordu. Nitekim öyle de oldu. Sutskever şimdilerde SSI adlı şirketinde çalışıyor ve artık bu ölçeklemenin bittiğini söyleyerek yeni bir yöntem gerektiğini savunuyor.

Ancak o dönemlerde AlexNet’in bu başarısı elbette hemen büyük bir heyecan yaratmadı. Yapay zeka camiasında bazı araştırmacılar AlexNet’i sıradan bir gelişme olarak değerlendirirken, günümüzde derin öğrenme alanında bir efsane olarak tanınan, daha önce Hinton’dan ders almış ve 1990’larda CNN mühendisliğine öncülük etmiş olan Meta Platforms’un baş yapay zeka bilimcisi Yann LeCun, bu çalışmanın önemini ilk fark eden isimlerden biri olmuştu. LeCun, AlexNet’in yapay zekâda bir dönüm noktası olacağını öngördü – ve yanılmadı.

AlexNet sayesinde görüntü tanıma, konuşma sentezi, müzik üretimi ve yaratıcı yazarlık gibi birçok alanda devrim niteliğinde gelişmeler yaşandı. Özellikle 2022 yılında piyasaya sürülen ChatGPT, bu evrimin zirvesi olarak kabul ediliyor. Şimdi günümüz için son derece basit olan AlexNet’in açık kaynak haline getirilmesi yapay zeka araştırmalarında şeffaflık ve bilgi paylaşımı açısından önemli bir durum. Bu sürecin kolay olmadığını belirtmekte de fayda var. Bilgisayar Tarihi Müzesi, Alex Krizhevsky, Geoffrey Hinton ve Google’ın hukuk ekibiyle beş yıl süren zorlu müzakereler yürüttü. Çünkü AlexNet’in fikri mülkiyet hakları Google’a aitti zira Google, Hinton, Krizhevsky ve Sutskever’in girişim şirketi DNNResearch’ü satın almıştı.